Η συζήτηση με τον Φραγκίσκο Καλαβάση έχει πάντα ενδιαφέρον. Θέμα μας αυτή τη φορά η δημιουργία, με αφορμή την κυκλοφορία της νέας του ποιητικής συλλογής «Αινιγματικά Αγγίγματα» που θα παρουσιαστεί στο βιβλιοπωλείο «Το Δέντρο» στις 25 Ιουνίου 2020.
Πείτε μας δύο λόγια για το πώς προέκυψε ο τίτλος του νέου βιβλίου σας.
Το άγγιγμα είναι στιγμιαίο. Το αίνιγμα, που ίσως κρύβει, διαρκεί περισσότερο, διατηρεί την αίγλη του και μετά την φανέρωσή του, ανακαλώντας ή έχοντας πια ξεχάσει το άγγιγμα. Ο τίτλος μιας ποιητικής συλλογής είναι μια απόπειρα αντανάκλασης των ιδεών, των εικόνων της συλλογής, αλλά και της διάταξης των ποιημάτων. Καθώς, στην περίπτωσή μου ο τίτλος έρχεται στο τέλος της δημιουργίας των ποιημάτων, της επιλογής και της σειράς που τοποθετούνται στη συλλογή, θα έλεγα πως ο συγκεκριμένος τίτλος απηχεί και την αίσθηση μιας θέασης του όλου.
Συνδέεται αυτή η συλλογή με τις δύο προηγούμενες, τις «Έγχρωμες Σκιές» και την «Ποικιλία της Επανάληψης» και, αν ναι, με ποιόν τρόπο;
Αυτό επαφίεται στην αίσθηση της αναγνωστικής σας εμπειρίας. Ίσως να υπάρχει ένας διαφορετικός αναστοχασμός για την ποικιλία των εκδοχών, για όσα μας αγγίζουν, για τη σχέση ανάμεσα σε όσα συμβαίνουν και σε όσα σημαίνουν, για όσα επαναλαμβάνονται και κάθε φορά μας εκπλήσσουν. Για τις σκιές που μεταβάλλονται και χρωματίζονται, άλλοτε από τη δική μας μετακίνηση, άλλοτε από την ένταση και την μετατόπιση της πηγής του φωτός, άλλοτε από την κίνηση του παρατηρητή, ή από το τρέμουλό του μήπως αποκαλυφθεί.
Όταν γράφετε έχετε στο μυαλό σας ο λόγος σας να είναι κατανοητός από τους αναγνώστες;
Στην ποιητική δημιουργία συμβαίνει ένας ταυτόχρονος αυτοσχεδιασμός της σύνθεσης και της εκτέλεσης, δηλαδή οι ιδέες και εικόνες εγγράφονται μαζί με τις λέξεις και συμβαίνει ένα συνεχές πηγαινέλα ανάμεσά τους έως ότου το παλίμψηστο αποκτήσει μια καθαρή επιφάνεια, μια αρμονία ανάμεσα στα μέρη και στο όλο, με στέρεα υπόσταση στα μάτια του ποιητή ή της ποιήτριας. Γι’ αυτό, κάποια ποιήματα γέρνουν πιο πολύ στην εικόνα, άλλα στην ιδέα, άλλα στην αισθητική των λέξεων. Οι αναγνώστριες και οι αναγνώστες αναδημιουργούν το ποίημα με την δική τους φωνή.
Μαθηματικά και ποίηση. Τι τα συνδέει, τι τα χωρίζει;
Με τα ποιήματα κάνεις ανάγνωση μαζί με θέαση. Αυτό πρέπει να το έχουμε υπόψη. Δεν μπορεί κανείς να διαβάσει ή να γράψει ένα ποίημα χωρίς να φτιάξει μια εικόνα στην γραφή. Ακόμη και το συνεχές ποίημα έχει αρχιτεκτονική και με αυτόν τον τρόπο διαβάζεται, θεάται και ως εικόνα μπορεί να απομνημονευτεί. Εδώ πράγματι μοιάζει με τα μαθηματικά. Ίσως μοιάζει με το σχήμα μιας μαθηματικής απόδειξης. Συμπυκνώνει τη δημιουργική διελκυστίνδα ανάμεσα στην εποπτεία και στη λογική, που διευρύνει την ικανότητα του ανθρώπου να αντιληφθεί τα φαινόμενα, ενώ ταυτόχρονα υπογραμμίζει την ελευθερία του. Την μαθηματική απόδειξη δεν την διαβάζεις, την αναπαράγεις νοητικά και με την δική σου γραφή. Το ίδιο κι ένα ποίημα, με την δική σου φωνή. Διαφορετικές διεργασίες, αλλά με πολλές κοινές αναλογίες.
Ποιο είναι το έναυσμα και το κίνητρό σας για να γράφετε;
Η ανάκληση κάποιου συμβάντος που με άγγιξε. Είτε με την αφή, είτε με το βλέμμα, με το άκουσμα, με το διάβασμα, ή με κάτι αόρατο. Ένα πρόσωπο, μια σκηνή, μια λέξη, μια περιγραφή, ένα αεράκι. Το ενδιαφέρον μπορεί να αναδυθεί είτε από την αναφορά αυτής της ανάκλησης, είτε από την εμμονή της, είτε από την επεξεργασία και την φροντίδα που απαιτεί η εικόνα της. Από κει και πέρα αρχίζει η ποιητική, το παλίμψηστο που λέγαμε.
Ποιες είναι οι σκέψεις σας για την πανδημία;
Βιώσαμε ένα πολύπλοκο βιο-κοινωνικό φαινόμενο μέσα από μια απλουστευτική, τηλεοπτική αφήγηση. Αυτή η επίμονη απένταξη του φαινομένου από το περιβάλλον του, από την κλιματική και οικολογική καταστροφή, από τις γεωγραφικές και κοινωνικές ανισότητες, όλο αυτό μαζί είναι πολύ επικίνδυνο. Όπως η καλλιεργούμενη ψευδαίσθηση ότι την επόμενη μέρα θα επιστρέψουμε στην κανονικότητα του παρελθόντος με ολίγη περισσότερη δόση τεχνολογίας. Είναι πολύ επικίνδυνο να κρύβουμε κάτω από το χαλί την όξυνση που έφερε η πανδημία και τα περιοριστικά μέτρα που τη συνόδευσαν. Τα θανάσιμα τραύματα στους πιο αδύναμους, στους πιο κυνηγημένους. Αυτό το δίμηνο-τρίμηνο, η μυθοπλασία εργαλειοποιήθηκε αλαζονικά από την πολιτική και την μιντιακή εξουσία, για να παραποιεί -επί ματαίω ευτυχώς- την πραγματικότητα. Είναι κρίμα, όταν πλέον όλες και όλοι γνωρίζουμε πως η πραγματικότητα είναι πιο πολύπλοκη από κάθε περιγραφή της, ότι μεταβάλλεται πιο γρήγορα από την εικόνα της.
Πώς περάσατε το διάστημα της καραντίνας;
Με αποδράσεις στη βιβλιοθήκη κι επιστροφές στις οθόνες, με περιπάτους και συζητήσεις. Και, παράξενο, με πιο εντατική εργασία. Όπως οι περισσότεροι, φαντάζομαι, που προσπαθήσαμε να κρατήσουμε ζωντανές τις επιθυμίες και τις σχέσεις, αλλά και να μην θρυμματιστεί μέσα μας η αναγκαιότητα της ελευθερίας.
Σας ευχαριστώ.
Τα «Αινιγματικά Αγγίγματα» είναι η τρίτη ποιητική συλλογή του Φραγκίσκου Καλαβάση που εκδίδονται από τις εκδόσεις Gutenberg. Οι προηγούμενες συλλογές, «Έγχρωμες Σκιές» (2011) και «Η Ποικιλία της Επανάληψης» (2015), είχαν ενταχθεί στην ποιητική σειρά των εκδόσεων Gutenberg, Λάλον Ύδωρ.
Ο Φραγκίσκος Καλαβάσης είναι Καθηγητής, πρώην Κοσμήτορας της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου και Α' Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας. Είναι συνεργάτης του Ερευνητικού Εργαστηρίου Ποιότητας-Οργάνωσης-Νοημοσύνης (Larequoi) του Πανεπιστημίου Paris-Saclay.
Ζει στην Μεσαιωνική πόλη της Ρόδου, αρθρογραφεί τακτικά στην εφημερίδα Αυγή, συνεργάζεται λογοτεχνικά με το περιοδικό Νησίδες, ενώ πρόσφατα δημοσίευσε το μικροδιήγημά του «Εν συντομία» στον Λωτό (τεύχος 111).
