Ο Γιάννης Τσιπτσής σκηνοθετεί την παράσταση «Αιαίη» που θα παρουσιάσουν οι Θεατρικές Επιχειρήσεις Ζήση στο STUDIO του ανακαινισμένου Θεάτρου Αργώ από την Τετάρτη 29 Νοεμβρίου και κάθε Τετάρτη για περιορισμένο αριθμό παραστάσεων.
Η «Αιαίη» δημιουργήθηκε με αφορμή τον «Αίαντα» του Σοφοκλή και είναι η «γυναικεία» φωνή του ή καλύτερα η φωνή ενός «Άλλου» εαυτού του. Είναι μία παράσταση που περιμένουμε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και η οποία μας έδωσε την ευκαιρία αυτής της συνέντευξης μαζί του.
Συνέντευξη στην Ευρυδίκη Κοβάνη
Ποια είναι η «Αιαίη» και πώς γεννήθηκε;
Η «Αιαίη» δημιουργήθηκε με αφορμή τον «Αίαντα» του Σοφοκλή και είναι η «γυναικεία» φωνή του ή καλύτερα η φωνή ενός «Άλλου» εαυτού του. Η δουλειά αυτή ξεκίνησε πριν μήνες και πέρασε από διάφορα στάδια επεξεργασίας μέχρι να φτάσει στην τωρινή της μορφή.
Εκφράζει την ανάγκη των συντελεστών της να συνθέσουν μια σύγχρονη εκδοχή αυτού του, αρχετυπικά ανδροκεντρικού, μύθου που να υπερασπίζεται τη ρευστότητα της έμφυλης και σεξουαλικής ταυτότητας και να αμφισβητεί τις κατασκευασμένες διακρίσεις και τα ιεραρχικά δίπολα.
Ο Αίαντας μέσα στην απελπισία του αναφωνεί «Αιαί!» και δικαιολογεί το όνομά του. Κάπως έτσι προέκυψε η Αιαίη που για εμάς έγινε όνομα, γυναίκα, άνθρωπος, ρόλος, τραγούδι, κραυγή.
Από ποια στάδια επεξεργασίας πέρασε μέχρι να φτάσει στην τωρινή μορφή που θα δούμε;
Είχα αρχίσει να ασχολούμαι με το έργο του Σοφοκλή από το Φεβρουάριο όταν κάναμε κάποιες ασκήσεις πάνω στον πρόλογο του Αίαντα στη σχολή θεατρικών σπουδών του ΕΚΠΑ και μετά επέλεξα το έργο για να το σκηνοθετήσω σε εργαστήριο σκηνοθεσίας.
Τον Ιούλιο που τελείωσε το εργαστήριο αποφάσισα να παρουσιάσω κάτι με αφορμή το έργο αυτό σε ένα φεστιβάλ το Σεπτέμβριο. Συναντήθηκα με τις ηθοποιούς και είπαμε αρχικά να γράψουμε κάποια ελεύθερα κείμενα που να σχετίζονται με συγκεκριμένα αποσπάσματα του έργου και τα οποία εμείς οι ίδιοι θα επιλέγαμε. Προσωπικά βιώματα, σκέψεις, ιδέες που μας αφορούσαν είτε άμεσα είτε έμμεσα έδωσαν μεγάλο μέρος του υλικού της παράστασης.
Μετά το φεστιβάλ είχα την πρόταση από το Βασίλη Ζήση να προετοιμάσουμε και να παρουσιάσουμε το έργο μας σε πιο πλήρη μορφή στο θέατρο Αργώ. Εμπλουτίσαμε το κείμενο που είχαμε φτιάξει με καινούριο υλικό που πάλι προήλθε από προσωπικές σκέψεις και απόψεις αλλά και από διάφορα ποιήματα και κείμενα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Το πιο σημαντικό στη διαμόρφωση του υλικού ήταν αυτό το συλλογικό μοίρασμα εμπειριών και συναισθημάτων που έγινε και η εμπιστοσύνη που δείξαμε ο ένας στον άλλο. Μέσα από ώρες επίπονης δουλειάς που προκάλεσαν παραγωγικές ζυμώσεις φτάσαμε στο τελικό στήσιμο της παράστασης.
Αυτή η διαδικασία ήταν, για τον καθένα από εμάς, μια εξερεύνηση των ορίων του δικού του κόσμου αλλά και ένα βήμα για να τα ξεπεράσουμε και να δούμε το συνάνθρωπό μας με κατανόηση, να φορέσουμε καινούρια παπούτσια και να βαδίσουμε μαζί.
Ποια ήταν σκηνοθετικά η μεγαλύτερη πρόκληση για εσάς σε όλη αυτή την διαδικασία;
Ήταν μεγάλη πρόκληση αυτό που στο περίπου είπα πιο πριν: να φορέσουμε καινούρια παπούτσια, όχι απαραίτητα στα μέτρα μας, και τελικώς να μπορέσουμε να βαδίσουμε μαζί. Ήθελα αυτό που θα κάνουμε να μας αφορά όλους το ίδιο και να μην είναι απλώς μια ιδέα έτοιμη που θα έφερνα εγώ στο τραπέζι.
Προέκυψε ένα πολυσύνθετο υλικό και μια πολυφωνία που έπρεπε να εναρμονιστεί στο πλαίσιο μιας παράστασης. Αυτό δημιούργησε την ανάγκη για μια νέα δραματική πρόταση πάνω σε πρόσωπα του μύθου και φέρει έντονα το στοιχείο του πειραματισμού.
Αμφίδρομα, η σύνθεση δημιουργήθηκε και μέσω της σκηνοθεσίας και του χώρου. Οι φωνές των συντελεστών αναζήτησαν μια δίοδο προσωπικής έκφρασης μέσα από τις φωνές των προσώπων του έργου του Σοφοκλή, τα οποία έπρεπε να εξερευνηθούν εκ νέου μέσα στον ασταθή κόσμο του σήμερα.
Λειτούργησαν σα θραύσματα ενός καθρέπτη που με τη συγκολλητική ουσία του μύθου έπρεπε να ενωθούν για να φτιάξουν την τελικώς παραμορφωμένη εικόνα πολυσύνθετων δραματικών προσώπων. Ένα συναρμολόγημα με όσο το δυνατόν πιο ξεκάθαρες συνέχειες, τομές και αναφορές.
Μιλήστε μας για την αντιπαράθεση του «παλιού» με τον «νέο» κόσμο μίας μεταιχμιακής ομάδας έργων της κλασικής εποχής.
Πρόκειται για τα έργα εκείνα που αντιπαραθέτουν τον «παλιό» κόσμο που βασίζεται στον ηρωικό κώδικα αξιών, με την τιμή σε κεντρική θέση, και το «νέο» ευνομούμενο κόσμο της πόλης-κράτους που βασίζεται στο διάλογο και την πειθώ.
Είναι ένα θέμα που επανέρχεται σε έργα του Σοφοκλή κυρίως και έχει σχέση με την περίοδο συγγραφής κάποιων έργων του, για τα οποία όμως υπάρχουν διαφωνίες σχετικά με την ακριβή χρονολόγηση τους. Μιλάμε ωστόσο για την Αθήνα των μέσων του 5ου π.Χ. αιώνα περίπου.
Ο Σοφοκλής ενδιαφέρεται για το θέμα της επιβίωσης ηρωικών αξιών και συμπεριφορών στο σύγχρονό του κόσμο και θέτει ερωτήματα για τις επιπτώσεις τους. Έτσι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Αίαντας παρουσιάζεται ως ο τελευταίος των ηρώων που, μεταβαίνοντας από μια φάση διανοητικής αστάθειας σε κατάσταση επίγνωσης, συνειδητοποιεί την αδυναμία του να συμβιβαστεί με τις αξίες του «νέου» κόσμου και οδηγείται τελικώς στην αυτοκτονία. Παράλληλα, βρίσκεται σε μια ζώνη πολέμου.
Με βάση τα προηγούμενα έγινε η επιλογή αυτού του έργου, πέρα από άλλα θέματα που πραγματεύεται και μας απασχολούν σε αυτή την παράσταση.
Ο κόσμος αλλάζει ενώ παράλληλα επιβιώνουν ή επανέρχονται προκαταλήψεις, ιδέες, πεποιθήσεις προηγούμενων δεκαετιών της σύγχρονης ιστορίας μας που συντηρούν διακρίσεις και δίπολα. Πάλι βρισκόμαστε εν μέσω στρατιωτικών επιχειρήσεων και μάρτυρες συμπεριφορών και πρακτικών του κόσμου της Realpolitik.
Τι ομοιότητες και τι διαφορές έχουν μεταξύ τους ο Αίαντας και η Αιαίη;
Όπως ανέφερα και προηγουμένως, αρχικά γράψαμε κάποια ελεύθερα κείμενα που σχετίζονται με συγκεκριμένα αποσπάσματα του Αίαντα, τα οποία εμείς οι ίδιοι επιλέξαμε. Αυτά τα αποσπάσματα του αρχαίου κειμένου, ελεύθερα μεταφρασμένων, έδωσαν έναν κύριο άξονα δράσης στον οποίο ενσωματώθηκαν τα κείμενα των συντελεστών και στίχοι άλλων ποιημάτων.
Δεν μπορώ να προσδιορίσω ακριβώς την Αιαίη με όρους ομοιότητας και διαφοράς γιατί τα κείμενα του αρχαίου προκάλεσαν συνειρμούς και σκέψεις που μπορεί φαινομενικά σε ορισμένα σημεία να μη σχετίζονται με τις θεματικές του Αίαντα αλλά η ουσία τους, σε ένα δεύτερο ή και τρίτο επίπεδο, πηγάζει από αυτά.
Ας πούμε ότι υπάρχει κάποια ομοιότητα ως προς τον κύριο άξονα δράσης (που περιλαμβάνει και τα μεταφρασμένα αποσπάσματα) αλλά και εδώ προέκυψαν αποκλίσεις που είτε συγκλίνουν και πάλι προς τον άξονα είτε εκτροχιάζονται και δημιουργούν κάποια τομή.
Τι ατμόσφαιρα έχει η παράστασή σας;
Υπάρχει έντονα το στοιχείο της ασταθούς ισορροπίας. Μια ορμητική ροή από σκηνικές εικόνες με μικρές παύσεις και λίγες σιωπές μαζί με κάποιες προβολές βίντεο δίνουν τον τόνο και δημιουργούν το στυλ της παράστασης.
Τι σημαίνει για εσάς το θέατρο;
Για μένα το θέατρο είναι ανάγκη και τόπος διαφυγής ήδη από πολύ μικρή ηλικία. Ήταν το παιχνίδι μου και τώρα είναι η καλλιτεχνική έκφραση και η ψυχοθεραπεία μου.
Πιστεύω πώς η σκηνή είναι ανάγκη να εκλαμβάνεται ως ένα βήμα για να ακουστεί η διαφορετικότητα και πολιτικές απόψεις που θέτουν ερωτήματα σχετικά με την καθεστηκυία τάξη.
Ποιος είναι ο ρόλος του καλλιτέχνη στην κοινωνία;
Νομίζω πώς αυτό σχετίζεται και με αυτό που είπα πριν σχετικά με το ρόλο της σκηνής. Ο καλλιτέχνης πιστεύω ότι πέρα από την ανάγκη προσωπικής έκφρασης που θέλει να ικανοποιεί μέσω της τέχνης του, πρέπει να παραμένει σε στενή επαφή με το περιβάλλον που τον πλαισιώνει και τις εξελίξεις που συνειδητά ή ασυνείδητα επηρεάζουν το συγκείμενο του έργου του.
Έτσι, το έργο του αποκτά νόημα «εγγράψιμο», γίνεται δημόσιο βήμα που μπορεί να συμβάλλει σε κάποια αναμόρφωση και δεν είναι απλώς «αναγνώσιμο». Για μένα ο καλλιτέχνης δεν είναι απλώς διακοσμητής ή διασκεδαστής. Ο καλλιτέχνης έχει ευθύνη κοινωνική και πολιτική.
