Κλημεντίνη Διακομανώλη Συγγραφέας | Συνέντευξη

Κλημεντίνη Διακομανώλη:
"Ένα like ή ένα share που μπορεί να κάνουμε σχεδόν από αυτοματισμό έχει μια τεράστια πολιτική σημασία που ούτε καν υποπτευόμαστε, εάν δεν είμαστε καλά πληροφορημένοι για την λειτουργία της παραπληροφόρησης"

 

Η παρουσίαση του βιβλίου της Κλημεντίνης Διακομανώλη «Fake news: Τι κάνει η Ευρώπη;» (εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας) που διοργανώνει το Διεθνές Κέντρο Συγγραφέων και Μεταφραστών Ρόδου στις 4 Δεκεμβρίου 2021 στο Κατάλυμα της Ισπανίας στάθηκε η αφορμή της πολύ ενδιαφέρουσας συζήτησης που είχαμε με την συγγραφέα.

Τα fake news είναι στο επίκεντρο του βιβλίου.

Μέχρι πού μπορεί να φτάσει η παραπληροφόρηση, με ποιους τρόπους επηρεάζει την κοινωνία και πώς μπορούμε να προστατευτούμε από αυτήν; Η Κλημεντίνη Διακομανώλη, στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με πλούσια επαγγελματική εμπειρία στον χώρο της ευρωπαϊκής ειδησεογραφίας και δημοσιογραφίας, δίνει απαντήσεις μέσα από την έρευνα και το βιβλίο της.

 

Συνέντευξη στην Ευρυδίκη Κοβάνη

Φωτογραφίες Γιώργος Κασιώτης

 

 

Στον τίτλο του βιβλίου σας χρησιμοποιήσατε τον όρο «fake news». Υπάρχει κάποιος λόγος που τον προτιμήσατε από την ελληνική λέξη «παραπληροφόρηση»; Υπάρχουν και «αθώα» fake news;

Ο όρος fake news ή ψευδείς ειδήσεις, παρόλο που είναι δημοφιλής και γνωστός, θεωρείται από τους ειδικούς μάλλον ελλιπής γιατί είναι πολύ γενικός και προσδιορίζει το φαινόμενο με τρόπο απλοϊκό και όχι ευρύ.

Ο αποδεκτός από την επιστημονική κοινότητα και από διεθνείς οργανισμούς όρος είναι παραπληροφόρηση. Ο όρος αυτός περιγράφει ευρύτερα το φαινόμενο και περιλαμβάνει τις αναρίθμητες μορφές του.

Η παραπληροφόρηση, όπως αναφέρω και στο βιβλίο μου, μπορεί να είναι από το πλέον αφελές και σχεδόν αθώο ψέμα που εύκολα κανείς «μοιράζεται» στο διαδίκτυο έως την ηθελημένη και στοχευμένη καμπάνια αποπροσανατολισμού της κοινής γνώμης ή την εκστρατεία σπίλωσης συγκεκριμένου προσώπου.

Μπορεί να είναι και χαλκευμένα βίντεο, αυτό που ονομάζουμε deep fakes, ή μπορεί να περιλαμβάνει στοιχεία κυβερνοεπίθεσης εναντίον κρατών ή οργανισμών. 

Υπάρχουν πολλές κατηγορίες και πολλές αποχρώσεις, γεγονός που αποδεικνύει και την πολυπλοκότητα του θέματος. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και οι θεωρούμενες «αθώες» ψευδείς ειδήσεις μπορούν να βλάψουν, όπως π.χ. έγινε στη διάρκεια της πανδημίας στην Αμερική, όπου άνθρωποι πέθαναν ακολουθώντας οδηγίες μη ειδικών για να θεραπευτούν από τη νόσο. 

 

Πώς αποφασίσατε να γράψετε αυτό το βιβλίο; Τι σας ενεργοποίησε ώστε να ασχοληθείτε με το συγκεκριμένο θέμα;  Πώς ξεκινήσατε την έρευνά σας και σε ποιους τομείς την επικεντρώσατε;

Μετά τους παραπάνω προβληματισμούς, αλλά και επειδή το θέμα άπτεται την επαγγελματικής μου ιδιότητας, ξεκίνησα να καταγράφω με συστηματικό τρόπο τα πολλά και διαφορετικά είδη της παραπληροφόρησης, την επιρροή που είχαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε πρόσφατες εκλογικές αναμετρήσεις όπως οι τελευταίες ευρωεκλογές, το πώς άλλαξε το χάρτη της ψηφιακής επικοινωνίας και των επιλογών μας παγκόσμια η πανδημία αλλά και τις φρέσκες ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες για την τιθάσευση του φαινομένου των ψευδών ειδήσεων.

Ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα περιπλάνηση στον κόσμο της παραπληροφόρησης, που αποκαλύπτει πως τελικά το θέμα αυτό θα μας απασχολήσει πολύ τα επόμενα χρόνια, ειδικά δε τις νέες γενιές ανθρώπων, που επιλέγουν σχεδόν αποκλειστικά ψηφιακή παραπληροφόρηση.

Ένα like ή ένα share που μπορεί να κάνουμε σχεδόν από αυτοματισμό έχει μια τεράστια πολιτική σημασία που ούτε καν υποπτευόμαστε, εάν δεν είμαστε καλά πληροφορημένοι για την λειτουργία της παραπληροφόρησης.

Ευελπιστώ ότι ο αναγνώστης θα μπορεί να διακρίνει ευκολότερα τι είναι παραπληροφόρηση και πού αυτή κρύβεται.

Πρόκειται ουσιαστικά για μια Λερναία Ύδρα, με πολλές και διαφορετικές μορφές και χαρακτηριστικά, αλλά και εργαλεία εξάπλωσης που γίνονται όλο και πιο τεχνολογικά «έξυπνα» σε σημείο που να είναι εξαιρετικά δύσκολο να ανιχνευτούν, ακόμη και από αυτούς που τα δημιουργούν.

 

Σαν πολίτες τι μπορούμε να κάνουμε για να προφυλαχθούμε; Ποιος είναι ο πλέον έγκυρος, οργανωμένος τρόπος αντιμετώπισής τους σε ευρωπαϊκό επίπεδο; Πώς μπορούμε να τα αναγνωρίζουμε ή έστω να τα ανιχνεύουμε;

Στον πολύπλοκο σημερινό ψηφιακό κόσμο οι πολίτες πρέπει να κάνουν, καταρχήν, κάτι πολύ απλό: να μην δίνουν τη δυνατότητα στους αλγόριθμους να πολλαπλασιάσουν μια ψευδή είδηση.

Δεν πρέπει να μοιραζόμαστε μια δημοσίευση, για την οποία δεν είμαστε απόλυτα σίγουροι ότι είναι αξιόπιστη.

Σε γενικές γραμμές ο πολίτης που θέλει να είναι σωστά ενημερωμένος, με ελεύθερη πρόσβαση σε ποιοτική πληροφόρηση και που υποστηρίζει την ελεύθερη, ανεπηρέαστη, ευσυνείδητη και αντικειμενική δημοσιογραφία έχει και την ατομική ευθύνη της επιλογής στην ενημέρωσή του.

Εμείς οι ίδιοι μπορούμε να αντισταθούμε στην παραπληροφόρηση εάν επιλέξουμε να ενημερωνόμαστε από έντυπα σοβαρά και αξιόπιστα, από την ενυπόγραφη δημοσιογραφία και όχι από ανώνυμες δημοσιεύσεις και εάν βάλουμε την κοινή μας λογική να λειτουργήσει όταν βλέπουμε ένα πολύ εντυπωσιακό δημοσίευμα ή μια εικόνα π.χ. στο διαδίκτυο χωρίς να παραθέτει πηγές ή εξακριβωμένα στοιχεία. Εάν πάλι βλέπουμε μόνο αξιολογικές κρίσεις, χωρίς επιχειρήματα πρέπει να υποψιαστούμε.

Γιατί τελικά καταναλώνοντας ψευδείς ειδήσεις οι συμπεριφορές μας και τα συστήματα πεποιθήσεων μας επηρεάζονται. Είναι σε μεγάλο βαθμό και αποτέλεσμα της καλής ή κακής ενημέρωσης που παίρνουμε, δηλαδή της πρωτογενούς τροφής με την οποία «ταΐζουμε» το γνωστικό μας στομάχι.

 

Γιατί είναι τόσο εύκολη και γρήγορη η μετάδοση της παραπληροφόρησης; Γιατί έχουμε την τάση να πιστεύουμε τα fake news; Σήμερα που η πλειοψηφία του κόσμου και κυρίως οι νέοι ενημερώνονται σχεδόν αποκλειστικά μέσα από το διαδίκτυο, πόσο επικίνδυνα μπορεί να γίνουν τα fake news;

Ακαδημαϊκές έρευνες δείχνουν ότι οι ψευδείς ειδήσεις ταξιδεύουν δέκα φορές πιο γρήγορα από τις αληθινές ειδήσεις και σίγουρα πιο μακριά. Γιατί συμβαίνει αυτό; Η απάντηση είναι ότι μάλλον έτσι είναι προγραμματισμένος ο εγκέφαλός μας. 

Η συμπεριφορική επιστήμη έχει αποδείξει ότι οι άνθρωποι έχουν προδιάθεση να προσανατολίζονται προς τα αρνητικά νέα, στα πιο εντυπωσιακά και σε αυτά που απευθύνονται στο συναίσθημα.

Όσοι διασπείρουν σκόπιμα, λοιπόν, ψευδείς ειδήσεις φροντίζουν να τις «εξοπλίσουν» με αυτά τα χαρακτηριστικά, ώστε να προσελκύσουν την προσοχή του χρήστη.

Από εκεί και πέρα δρουν οι αλγόριθμοι, οι οποίοι με αυτοματισμό ανεβάζουν την δημοφιλία αυτών των ειδήσεων και ωθούν στην ευρεία διασπορά τους. Έτσι, τα fake news έχουν μια ανεξέλεγκτη πορεία και ζωή στο διαδίκτυο. Αυτό εξάλλου είναι και το εμπορικό μοντέλο των ψηφιακών εταιρειών: όσο περισσότερο κρατούν την προσοχή μας τόσο περισσότερο οικονομικό όφελος έχουν.

Σχεδόν όλοι είμαστε θύματα των fake news: σύμφωνα με ειδικό ερώτημα προσφάτου Ευρωβαρομέτρου, οι μισοί ευρωπαίοι πολίτες δηλώνουν ότι συναντούν ψευδείς ειδήσεις στο διαδίκτυο τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα. Και αυτό είναι, μάλλον, μόνο ό,τι έχει υποπέσει στην αντίληψή μας γιατί το υπόλοιπο δεν το υποψιαζόμαστε καν!

Για να καταδείξουμε την επικινδυνότητα της παραπληροφόρησης φέρνω παράδειγμα στοιχεία από πρόσφατες εκλογικές αναμετρήσεις την Ευρώπη (πολλά από τα οποία έχω περιλάβει στο βιβλίο μου). Αποδεικνύεται ότι οι ψευδείς ειδήσεις δρουν με τρόπο υποδόριο επηρεάζοντας αρνητικά το εκλογικό σώμα κυρίως με την πρόκληση μια γενικευμένης δυσπιστίας και απαξίωσης.

Αυτός είναι και ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την δημοκρατία. Ότι μέσω της κακής ενημέρωσης (δηλαδή καταναλώνοντας ψευδείς ειδήσεις) μπορεί να δημιουργηθεί στην κοινωνία το αντανακλαστικό της «εξ ορισμού δυσπιστίας» (disbelief by default), το οποίο είναι απόλυτα καταστροφικό.

Θεωρώ, όμως, ότι η Ευρώπη έχει ήδη καλύτερα ανακλαστικά από την Αμερική και λόγω των δράσεων που έχουν αποφασιστεί σε νομοθετικό επίπεδο από το 2018, όπως για παράδειγμα ο -μοναδικός σε παγκόσμιο επίπεδο- Κώδικας Δεοντολογίας για τις ψηφιακές πλατφόρμες.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πρωτοπόρος στον αγώνα κατά της παραπληροφόρησης με πολλές νομοθετικές πρωτοβουλίες, όπως ο Κώδικας Δεοντολογίας και το Σύστημα Ταχείας Ειδοποίησης που διευκολύνει την συνεργασία μεταξύ κρατών μελών και ευρωπαϊκών θεσμών στα θέματα αυτά.

Επίσης, με την έναρξη της πανδημίας ανάγκασε τους ψηφιακούς  κολοσσούς Google, Facebook, Twitter κλπ να υποβάλουν μηνιαίες εκθέσεις στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή παραθέτοντας τις δράσεις τους κατά της παραπληροφόρησης σε θέματα COVID-19 και της ρητορικής μίσους. 

Παράλληλα, μέσω του Ευρωπαϊκού Σχεδίου για τη Δημοκρατία προτείνει ενισχυμένα μέτρα για την υποστήριξη ελευθέρων και δίκαιων εκλογών και των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης στην Ευρώπη.

Προφανώς, αυτά δεν αρκούν. Απαραίτητη είναι η καλύτερη ρύθμιση των πλατφορμών με έμφαση στην υπευθυνότητα, τη διαφάνεια και τη λογοδοσία.

Στόχος είναι η δημιουργία ενός ψηφιακού οικοσυστήματος συμβατού με τις ευρωπαϊκές αρχές και αξίες της ελευθερίας του λόγου και της προστασίας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Η αλήθεια πρέπει να προστατεύεται από τις κάθε λογής επικίνδυνες θεωρίες συνωμοσίας. 

 

Πιστεύετε ότι η αποδόμηση των fake news είναι ευθύνη των δημοσιογράφων ή των κυβερνήσεων; Σύμφωνα με την έρευνά σας από ποιους και γιατί δημιουργούνται τα fake news; Πού στοχεύουν; Ποιους τρόπους χρησιμοποιούν για τη διασπορά τους; Υπάρχουν κάποιες ομάδες κοινού που είναι πιο ευάλωτες στο να πέσουν θύμα των fake news;

Πλέον το 80% των ευρωπαίων πολιτών πιστεύουν ότι οι ψευδείς ειδήσεις είναι κακό για τη δημοκρατία. Μένει να είμαστε σε επιφυλακή για ο,τιδήποτε βλέπουμε στο διαδίκτυο με τη συνείδηση ότι ο ψηφιακός κόσμος περιέχει πολύ ψέμα και η χειραγώγηση παραμονεύει.

Ας μην είμαστε αφελείς. Το φαινόμενο αυτό θέλει αντιμετώπιση ολιστική και πολύπλευρη, ευρωπαϊκή και παγκόσμια, τοπική και εθνική. Με ενεργή και συνειδητή εμπλοκή και των δημοσιογράφων και των πολιτών.

Κατά τη συγγραφή του βιβλίου μελέτησα τα κοινωνικά δίκτυα και τις μεγάλες πλατφόρμες που τα φιλοξενούν, τους λεγόμενους -όχι τυχαία- παγκόσμιους «ψηφιακούς κολοσσούς».

Ουσιαστικά γίνονται σχεδόν ρυθμιστές της καθημερινότητάς μας και απορροφούν τεράστιο μέρος της προσοχής μας, όπως όλες οι παγκόσμιες έρευνες καταδεικνύουν.

Μέσα σε 5 λεπτά γίνονται σε παγκόσμιο επίπεδο 20 εκατομμύρια αναζητήσεις στο Google, 6,5 εκατομμύρια συνδέσεις στο Facebook και στέλνονται 95 εκατομμύρια στο Whatsapp.

Όχι μόνο η ευρωπαϊκή αλλά ολόκληρη η παγκόσμια κοινότητα, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου, εθνικότητας και γεωγραφικού προσδιορισμού, είναι ψηφιακά διασυνδεμένη.

Αυτό δίνει στους τεχνολογικούς γίγαντες μια τεράστια οικονομική και πολιτική εξουσία και μια υπερσυγκέντρωση δύναμης, για τις οποίες δεν υφίσταται, μέχρι στιγμής, γενική υποχρέωση δημόσιας λογοδοσίας, π.χ. για το εάν επιτρέπουν ή ενισχύουν τη ρητορική μίσους. 

Θεωρώ ότι οι πρόσφατες, εκ των έσω, σοβαρές καταγγελίες εναντίον του Facebook αντανακλούν και τις ανησυχίες των σύγχρονων κοινωνιών.

Έχει αυξηθεί τελευταία η αίσθηση, τουλάχιστον στις δυτικές δημοκρατίες,  ότι χρειάζεται να μπει ένα φρένο στην αυξανόμενη επιρροή που έχουν οι ψηφιακές πλατφόρμες στη δημόσια σφαίρα, αφού σχεδόν καθορίζουν την ατζέντα της δημόσιας συζήτησης σε πολλά θέματα.

Το χειρότερο, όμως, κατά τη γνώμη μου, είναι ότι επιτρέπουν την κυκλοφορία κάθε είδους ψευδών ειδήσεων.

Αυτός ακριβώς είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος, ότι δηλαδή, μέσω της παραπληροφόρησης (που είναι ο δόκιμος όρος για τα fake news) κλονίζεται η εμπιστοσύνη σχεδόν στα πάντα: στην επιστήμη, στην αλήθεια, στους θεσμούς, στις κυβερνήσεις, στον Τύπο, στις δημοκρατικές διαδικασίες και τελικά στην κοινωνική συνοχή και στη Δημοκρατία.

Ως συνέπεια, αυτή η συνολική δυσπιστία και απαξίωση, κινδυνεύει να δημιουργήσει θυμωμένους πολίτες και κοινωνική δυσλειτουργία. 

Ευτυχώς, τα πράγματα αλλάζουν: Είναι χαρακτηριστικό ότι μετά τις πρόσφατες αποκαλύψεις της πρώην υπαλλήλου του Facebook Frances Haugen, η εκπρόσωπος του Facebook δήλωσε ότι «πρέπει να δημιουργηθούν κανόνες για το ίντερνετ».

Fake news book preview

 

Παρουσίαση του βιβλίου

Το Διεθνές Κέντρο Συγγραφέων και Μεταφραστών Ρόδου του Δημοτικού Οργανισμού Πολιτισμού και Αθλητισμού Ρόδου διοργανώνει την παρουσίαση του βιβλίου "Fake News: Τι κάνει η Ευρώπη;" (Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας) στο Κατάλυμα της Ισπανίας (οδός Ιπποτών, Ρόδος) το Σάββατο 4 Δεκεμβρίου 2021 στις 7 το απόγευμα.

Για το βιβλίο θα μιλήσουν οι:
- Αλεξία Τασούλη, Δημοσιογράφος
- Ρένα Παυλάκη, Δημοσιογράφος
- Σπύρος Συρόπουλος, Καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας Πανεπιστημίου Αιγαίου

Συντονίζει: η Νάνσυ Τρυποσκούφη, Προϊσταμένη ΔΚΣΜΡ - Φιλόλογος

Η εκδήλωση πραγματοποιείται με την στήριξη της ΕΦΑ Δωδεκανήσου

Όπως αναφέρει και η συγγραφέας «με την παραπληροφόρηση σε θέματα δημόσιας υγείας να έχει στοιχίσει ανθρώπινες ζωές κατά τη διάρκεια της πρόσφατης πανδημίας, η προβληματική και η δημόσια συζήτηση γύρω από τα fake news εντείνεται και η «έξυπνη» αντιμετώπιση του φαινομένου είναι πιο απαραίτητη από ποτέ.

Το ίδιο απαραίτητη είναι και η ενημέρωση του μέσου πολίτη-χρήστη της τεχνολογίας για το πώς θα διαχειριστεί το αγαθό της (υπερ-άφθονης) ενημέρωσης σε ένα ψηφιακό περιβάλλον που εξελίσσεται ιλιγγιωδώς και το οποίο δεν είναι καθόλου άμοιρο κακόβουλων παραγόντων».

 

Λίγα λόγια για το βιβλίο:

Το βιβλίο «Fake news: Τι κάνει η Ευρώπη» προσφέρει πολύτιμη και συστηματική γνώση για το φαινόμενο της παραπληροφόρησης σήμερα και για τους τρόπους με τους οποίους μπορεί (ή δεν μπορεί) να διεισδύσει στη γνωστική σφαίρα της συμπεριφοράς των ανθρώπων σε πολιτικό, ατομικό αλλά και σε επίπεδο δημόσιου διαλόγου.

Ρίχνει φως στις πολιτικές παραμέτρους των fake news σε παγκόσμια κλίμακα και στο πώς κακόβουλες επιθέσεις στον ψηφιακό κόσμο, ενώ παρουσιάζονται ως αγαθές, μπορεί να κρύβουν ενορχηστρωμένες και καθόλου αθώες επιθέσεις (ακόμη και γνωστών) κρατών εναντίον του σύγχρονου δημοκρατικού μοντέλου ζωής.

Παρουσιάζει, επιπλέον, με εποπτικό τρόπο όλες τις πρωτοβουλίες, τις συνέργειες και τα εργαλεία που έχουν αναπτυχθεί δυναμικά την τελευταία πενταετία σε ευρωπαϊκό επίπεδο στη μάχη κατά την παραπληροφόρησης, ως ασπίδα προστασίας σε ένα φαινόμενο που μαίνεται, που εξελίσσεται και το οποίο θα επηρεάσει τον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς των επομένων γενεών.

Fake news

 

Η συγγραφέας 

Η Κλημεντίνη Διακομανώλη είναι στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με ειδίκευση σε θέματα Τύπου και Επικοινωνίας και μακρά επαγγελματική εμπειρία στο χώρο της ευρωπαϊκής ειδησεογραφίας και δημοσιογραφίας.

Έχει ασχοληθεί με την ενημέρωση των πολιτών σε θέματα έρευνας και τεχνολογίας, περιβάλλοντος και κλιματικής αλλαγής, παραπληροφόρησης καθώς και με τις περισσότερες θεματικές πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Έχει υπηρετήσει ως Διευθύντρια του Γραφείου Τύπου στις Αντιπροσωπείες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Κύπρο και στην Ελλάδα.

Είναι απόφοιτος της πρώτης σειράς Ακολούθων Τύπου της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης και υπηρέτησε σε διπλωματικό πόστο Ακολούθου Τύπου στις Βρυξέλλες.

Έχει κάνει μεταπτυχιακές σπουδές στο Ποινικό Δίκαιο και στην Εγκληματολογία στη Γαλλία και Digital Communication στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Απόφοιτος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και τέως Δικηγόρος Αθηνών.

Κατάγεται από την Μονόλιθο Ρόδου.

 

  Klimentini Diakomanoli

Back to top