«Μας φαινόταν απίστευτο κι ασυνήθιστο ένας καθηγητής να ζητά συγνώμη από τον μαθητή του, επειδή τον μάλωσε»
Ο Κώστας Σκανδαλίδης για τον Φώτη Βαρέλη
Η δεξιοτεχνία της γραφής του στις βιογραφίες έχει επανειλημμένα αποδειχθεί μέσα από το πλούσιο συγγραφικό του έργο.
Ωστόσο το βιβλίο του Κώστα Ε. Σκανδαλίδη «Φώτης Βαρέλης. Ο άξιος του μόχθου, της επιστήμης, των γραμμάτων, της τέχνης και της πατρίδας» (έκδ. Δ.Ο.Π.Α.Ρ., Ρόδος 2021) αποτελεί μία ξεχωριστή περίπτωση.
Εδώ ο μαθητής γράφει για τον Δάσκαλο - όχι τον οποιονδήποτε δάσκαλο, αλλά για τον δικό του και μας μεταφέρει την ουσία μίας σπουδαίας προσωπικότητας που ο ίδιος ευτύχησε να γνωρίσει πολύ καλά, αφού συνδέθηκε μαζί του με βαθιά και μακροχρόνια φιλία.
Αυτό από μόνο του δίνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο βιβλίο του Κώστα Σκανδαλίδη για τον Φώτη Βαρέλη.
Γι’ αυτό και αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον η παρουσίαση του βιβλίου που θα γίνει την Τρίτη 28 Σεπτεμβρίου στο Ρόδον. Αυτή η παρουσίαση στάθηκε η αφορμή της ωραίας συζήτησης που είχαμε μαζί του.
Συνέντευξη στην Ευρυδίκη Κοβάνη
Κύριε Σκανδαλίδη, πείτε μας για τον Φώτη Βαρέλη που γνωρίσατε, τη σχέση σας και τις αναμνήσεις σας από αυτόν.
Η σχέση μου με τον Φώτη Βαρέλη ξεκινά από τα μαθητικά μου χρόνια στο Βενετόκλειο Γυμνάσιο, εκεί στη δεκαετία του ‘60. Τότε που στο Κλασικό Τμήμα, μας δίδασκε το μάθημα της Λογικής κι εμείς, κάθε φορά, είχαμε «χαράς ευαγγέλια» γιατί θα έμπαινε στην Τάξη ο Βαρέλης.
Η σχέση αυτή, όπως με όλους τους μαθητές, δεν ήταν μια απλή σχέση καθηγητή-μαθητή. Στο πρόσωπό του βλέπαμε τον Δάσκαλο, τον φίλο, τον πατέρα κι αδελφό.
Ήταν ικανός, κάποιες σπάνιες φορές, να υψώσει τον τόνο της φωνής του σε κάποιον άτακτο συμμαθητή, στη συνέχεια όμως πάντα έπαιρνε συγνώμη γι’ αυτό που έκανε και σε μας φαινόταν απίστευτο κι ασυνήθιστο, βέβαια, ένας καθηγητής να ζητά συγνώμη από τον μαθητή του, επειδή τον μάλωσε.
Εκεί στη δεκαετία του ΄90 πια, άρχισε να υποδομείται και η φιλία μας, μια φιλία μοναδική, πότε στη Δημόσια Βιβλιοθήκη στην οδό Αριστοτέλους, όπου ήταν καθημερινός επισκέπτης κι εγώ μέλος του Εφορευτικού Συμβουλίου, αλλά και αναγνώστης, πότε στα Συμπόσια της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου στα νησιά μας, πότε σε διάφορες άλλες πνευματικές εκδηλώσεις, με ατέλειωτες ώρες συζητήσεων, με τον απαραίτητο σεβασμό προς εκείνο και ανοιχτά πάντα τ’ αφτιά μου για να τον ακούω και να «ρουφώ» τα όσα λέει, κι εκείνος πάντα με στοργή και με χαμόγελο σαν φίλος, σαν πατέρας, σαν Δάσκαλος από τα γεννοφάσκια του να μου χαρίζει τις γνώσεις του, γνώσεις που ξεκινούσαν από τα «χωράφια» της ελληνικής αρχαιογνωσίας κι έφταναν ως τη σύγχρονη ελληνική ιστορία και τη λογοτεχνία.
Η σχέση αυτή κράτησε ως τις τελευταίες του στιγμές, ακόμα κι όταν εκείνος βρισκόταν στο τέλος του στο δωμάτιο της κλινικής, τον Αύγουστο του 2012, περισσότερο για συμπαράσταση στο γιό του και φίλο μου Σταύρο, που είχε μείνει μόνος πια μετά και τον θάνατο της μητέρας του Σοφίας, λίγες μόνον ημέρες προτού εκείνος εγκαταλείψει τον κόσμο μας.
Οι αναμνήσεις μου από εκείνον, ασφαλώς και δεν χωρούν σε μια συνέντευξη. Απλώς κρατιόντουσαν πάντα σε σημειώσεις στα αρχεία μου, ώσπου πήραν τη μορφή ενός βιβλίου, προκειμένου να τον προσεγγίσω όσο καλύτερα γινόταν, στην προσπάθεια να δώσω στο αναγνωστικό κοινό τη ζωή και το έργο ενός ανθρώπου που κατάφερε, ακόμα και εν ζωή, να γίνει ένας μύθος, ένας μύθος πέρα για πέρα αληθινός και φάρος φωτεινός για όλους εμάς.
Πώς προέκυψε η συγγραφή αυτού του βιβλίου;
Ήταν ένα χρέος τιμής προς τον Δάσκαλο που ξεκίνησε ως ιδέα από τότε που βρέθηκε στη ζωή μου κι είπα στον εαυτό μου πως αυτόν τον άνθρωπο κάποια μέρα κάποιος που μπορεί και γράφει, πρέπει να τον κάνει βιβλίο.
Η σκέψη αυτή ωρίμασε για τα καλά εκεί στη δεκαετία του ’90, όταν πια είχαμε γνωριστεί και συγχρωτισθεί για τα καλά, εγώ είχα αρχίσει να χειρίζομαι την πένα, άρχισα από τότε να τοποθετώ στο αρχείο μου ό,τι είχε σχέση με εκείνον κι έτσι ξεκίνησε η γένεση του βιβλίου μου, που κατάφερε να δει το φως της δημοσιότητας εννέα χρόνια μετά τον θάνατο εκείνου, κι εγώ να βρίσκομαι στα 75 μου χρόνια πλέον.
Τι πιστεύετε ότι ήταν αυτό που είχε ο Φώτης Βαρέλης και τον έκανε τόσο αγαπητό και σεβαστό από όλους;
Νομίζω -απερίφραστα μπορώ να το πω- ήταν το μέγεθος της πολυσχιδούς προσωπικότητάς του και φυσικά ο χαρακτήρας του.
Είχε το χάρισμα του λόγου και της μετάδοσης της γνώσης, ήταν προσηνής και ευπροσήγορος, ήταν με όλους φιλικός, κοινωνικός κι επικοινωνιακός, ηθοποιός, χαρισματικός δάσκαλος και λογοτέχνης συνάμα (ένας συνδυασμός σπάνιος και μοναδικός), δοτικός προς όλους, μια «κινητή εγκυκλοπαίδεια» της αρχαίας και της νέας ελληνικής γραμματείας, επιγραμματοποιός (άφησε πλήθος επιγραμμάτων που κοσμούν παντού τη Ρόδο, ως και την Κύπρο και το Κιάτο Κορινθίας, εκεί που έγραψε το «Τραγούδι του Σκλάβου»), ποιητής ξεχωριστός, φιλόσοφος και πάνω απ’ όλα άνθρωπος και παιδαγωγός.
Όλα αυτά όταν συγκεντρώνονται σε ένα πρόσωπο, φαινόμενο σπάνιο, τότε έχουμε μια προσωπικότητα μοναδική, έχουμε έναν Φώτη Βαρέλη.
Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση για εσάς καθώς γράφατε το βιβλίο;
Θα μπορούσα να σας πω πως οι προκλήσεις ήταν πολλές, γιατί στην αρχή δεν ήξερα από πού να τον αρχίσω και πού να τον τελειώσω. Ε, δεν ήταν κι εύκολο να πλησιάσεις μια τέτοια προσωπικότητα, όπως σας την περιέγραψα.
Πρώτα-πρώτα ήταν το δέος που μου προκαλούσε το μέγεθος του ανδρός. Κι εγώ ο ταπεινός, έλεγα μέσα μου, «μα είσαι καλά;», “τόσο θράσος πού το βρίσκεις» και κάτι τέτοια, κι όλο δημιουργούσα αναστολές στον εαυτό μου.
Ώσπου ένα πρωί του 2001, μου έφερε ο ταχυδρόμος μια επιστολή (;) 254 σελίδων από τον κοινό μας φίλο Θανάση Στρίκο από την ορεινή Γορτυνία, στην οποία άλλο δεν έκανε από το να προσεγγίζει, κυρίως, τρία έργα του Δασκάλου, τα «Κίταλα, τον «Δάσκαλο» και το «Εκ Βαθέων».
Κι είπα τότε μέσα μου, σκεπτόμενος…τοπικιστικά: ρε συ, ένας «ξένος» έγραψε για τον Δάσκαλο 254 σελίδες. Εμείς στη Ρόδο τι κάνουμε; Έτσι, έγινε η «εσωτερική επανάσταση» και αμ’ έπος αμ’ έργον!
Πέρασαν, λοιπόν, κάποια χρόνια συλλογής υλικού και περισυλλογής και πριν πέντε χρόνια περίπου ξεκίνησε το βιβλίο.
Σίγουρα, βέβαια, και πρωτίστως, η μεγάλη πρόκληση για να γραφτεί αυτό το βιβλίο, ήταν το πνευματικό δέμας του Ανδρός, του Δασκάλου Βαρέλη, ενός Δασκάλου που δίδαξε στην Αθήνα, στη Ρουμανία, στη Ρόδο, στη Λέρο και τέλος στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ρόδου επί είκοσι ολόκληρα χρόνια «πέρα-πέρα ανιδιοτελώς». Ξέρουμε κάποιον άλλο να το έκανε στη ζωή του;
Σε ποιον απευθύνεστε με τα βιβλία σας; Ποιος είναι ο ιδανικός σας αναγνώστης;
Είμαι απόλυτος σ’ αυτό που θα σας πω. Απευθύνομαι γενικώς στο αναγνωστικό κοινό, αλλά όχι βεβαίως στο κοινό της «ροζ» λογοτεχνίας. Ποσώς με απασχολεί.
Έτσι κι αλλιώς το περιεχόμενο των δικών μου βιβλίων (πεζός λόγος και ποιητικός), είναι κυρίως δωδεκανησιακό, ιστορικό, λαογραφικό.
Έχω ασχοληθεί με την βιογραφία, την ιστορία, το μυθιστόρημα, τον Κωνσταντίνο Π. Καβάφη, την Ήριννα, τον Παντελή Ευθυμίου, τον Δημήτρη Τσαλουμά, τον Φώτη Βαρέλη, το ιστορικό νεκροταφείο του Αγίου Δημητρίου στη Ρόδο, το Κονιαριό (ένα οθωμανικό χωριό της Κω που πια δεν υπάρχει) κ.ά.
Θα μου επιτρέψετε, τέλος, να επαναλάβω τα λόγια του φίλου μου Θανάση Στρίκου για τον Φώτη Βαρέλη και να τα προσυπογράψω:
...Ὅ,τι εἶναι ὁ Κορνάρος γιά τήν Κρήτη, ὅ,τι ὁ Σολωμός γιά τήν Ζάκυνθο, ὅ,τι ὁ Μακρυγιάννης γιά τή Ρούμελη, ὅ,τι ὁ Παπαδιαμάντης γιά τή Σκιάθο κι᾽ ὅλη τήν Ελλάδα, εἶναι κι᾽ ὁ Φώτης Βαρέλης γιά τά Δωδεκάνησα κι᾽ ὅλη τήν Ἑλλάδα...
Ο Κώστας Ε. Σκανδαλίδης γεννήθηκε το 1946 στην Καρδάμαινα της Κω, ενώ από το 1960 κατοικεί μόνιμα στη Ρόδο.
Είναι πτυχιούχος στον Ελληνικό Πολιτισμό του Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου, Τμήμα Ανθρωπιστικών Σπουδών.
Υπήρξε πρόεδρος του Διεθνούς Κέντρου Λογοτεχνών και Μεταφραστών Ρόδου, από την ίδρυσή του το 1996 και για οκτώ χρόνια.
Είναι μέλος της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου, όπως επίσης και επίτιμο μέλος του Πνευματικού Ομίλου Κώων Ο Φιλητάς.
Διετέλεσε μέλος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ρόδου από το 2001 έως και το 2008.
Έχει διατελέσει:
- Ιδρυτικό μέλος και διευθυντής της Δωδεκανησιακής εφημερίδας «Τα Νέα της Δωδεκανήσου» από το 1985 έως και 1987.
- Εκπρόσωπος των εργαζομένων στο Διοικητικό Συμβούλιο της Εμπορικής Τράπεζας από το 1987 έως και το 1989.
- Αντιδήμαρχος Οικονομικών του Δήμου Ροδίων από το 1992 έως και το 1998.
- Αντιπρόεδρος της Επιτροπής των Νησιών της Ευρώπης (C.R.P.M.) από το 1992 έως το 1994.
- Γενικός Γραμματέας του Δήμου Ροδίων από το 2004 έως και το 2006.
Εργογραφία
- Μανώλης Αθανασιάδης - Το χρονικό μιας πολύπλευρης ζωής, εκδ. Νέα Σύνορα-Λιβάνης, Αθήνα, 1999. (σσ. 368)
- Η Ρόδος τον 19ο αιώνα, Κ. Σκανδαλίδης, Α. Μαΐλλης, Κ. Τσαλαχούρης, εκδ. Θυμέλη, Αθήνα, 2002. (σσ. 134 και συνολικά 304)
- Η πλατεία μου, εκδ. Νέα Σύνορα-Λιβάνης, Αθήνα, 2003. (σσ. 224)
- Αριστοτέλης Μανωλέας ένας πρόμαχος του Ελληνικού Σοσιαλισμού, εκδ. Νέα Σύνορα-Λιβάνης, Αθήνα, 2007. (σσ. 144)
- Ο Πρίγκιπας της Ρόδου μια αληθινή ιστορία, εκδ. Άγκυρα, Αθήνα, 2007. (σσ. 272)
- Κωνσταντίνος Π. Καβάφης και Δωδεκανήσιοι στην Αίγυπτο των Ελλήνων, εκδ. Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου, Ρόδος, 2013 (Βραβείο «Βασίλη Μοσκόβη» 2013, Δήμος Αθηναίων). (σσ. 526)
- Χωρίς πυξίδα, ποίηση, Αθήνα, 2014 (86)
- Παντελής Ευθυμίου, Σεργιάνι στη ζωή και το έργο του ποιητή [σενάριο για ντοκιμαντέρ], Ρόδος, 2015. (σσ. 64)
- Η Τήλος της Ήριννας, εκδ. Δήμος Τήλου, Ρόδος, 2016 (Βραβείο "Δημοσθένους Χαβιαρά" 2016, Κοινωνικός Σύλλογος Συμαίων "Ο Πανορμίτης"). (σσ. 168)
- Παπά-Στέργος Μανώλακας: Το πορτρέτο ενός ταπεινού και χαρισματικού λευίτη", Ρόδος, 2018. (σσ. 184)
- Το Γεννάδι της Ρόδου Ιστορία και Πολιτισμός, εκδ. Σ.Γ.Τ.Δ., Αθήνα, 2018. (σσ. 688)
- Ολονύχτια ανίχνευση, ποίηση, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 2018. (σσ. 72)
- Ο Τσαμπίκος Παλλάς και η οικογένειά του, Αθήνα, 2019. (σσ. 216)
- Αοιδοί και Ραψωδοί του Ομήρου ζουν και σήμερα στο νησί της Κω Η περίπτωση του Μανώλη Μάμμη και του Γιάννη Μπάρκα, εκδ. Πνευματικός Όμιλος Κώων "Ο Φιλητάς", Κως, 2019. (σσ. 128)
- Ο κύκλος της αγωνίας, ποίηση, Ρόδος, 2020.
- Φώτης Βαρέλης: Ο άξιος του μόχθου, της επιστήμης, των γραμμάτων, της τέχνης και της πατρίδας, έκδ. Δ.Ο.Π.Α.Ρ., Ρόδος, 2021.
- Το Κονιαριό της Κω Μνήμες επί ερειπίων της οθωμανοκρατίας, υπό έκδοση.
- Γιάννης Κατσιματίδης: Ένας ξεχωριστός Νισύριος ποιητής και λαογράφος, υπό έκδοση.
- Ο κοιμητηριακός ναός του Αγίου Δημητρίου Ρόδου, η Ορθόδοξος Ελληνική Κοινότητα και η εκρίζωση των απέραντων νεκροταφείων από τους Ιταλούς, υπό έκδοση.
