Νίκος Χατζηπαπάς
«Η τέχνη που δεν θέλει να μεταδώσει κάτι, απλώς δεν είναι τέχνη. Πρωταρχικό στοιχείο του Έργου Τέχνης είναι το μήνυμα και μάλιστα ένα μήνυμα προς δοκιμασία»
Ένα βιβλίο, μία αφορμή για συζήτηση. Η παρουσίαση στη Ρόδο του βιβλίου του Νίκου Χατζηπαπά «Νύχτα» μας έδωσε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε μαζί του.
Συνέντευξη στην Ευρυδίκη Κοβάνη
Σας ξέρουμε σαν έναν καταξιωμένο σκηνοθέτη και ηθοποιό. Τώρα σας γνωρίζουμε και σαν συγγραφέα. Τι σας έκανε να ασχοληθείτε με την πεζογραφία;
Tο γράψιμο μου άρεσε πάντα, κυρίως η ποίηση ήταν το λογοτεχνικό είδος που με ενδιέφερε περισσότερο. Tο 1996 εξέδωσα μια ποιητική συλλογή με τίτλο “Μύθου Αφήγησις Τέλος” με τις εκδόσεις Δωδώνη. Ωστόσο έγραφα πάντα στον ελεύθερο χρόνο μου.
Δεν θεώρησα τον εαυτό μου ούτε ποιητή, ούτε τώρα τον θεωρώ συγγραφέα επειδή έτυχε να γράψω και να εκδώσω ένα βιβλίο. Τον συγγραφέα τον καθιερώνει ο αναγνώστης. Ούτε το πόσα βιβλία έχει εκδώσει είναι αρκετό, ούτε επειδή ανήκει σε κάποια Ένωση Συγγραφέων. Πολύ θα το ήθελα, αλλά ο χρόνος και το μέλλον θα δείξει. Προς το παρόν δηλώνω “επίδοξος συγγραφέας”. Το θέατρο ήταν και είναι πάντα η προτεραιότητα μου.
Τα οκτώ αυτά διηγήματα προήλθαν από μία εναγώνια αναζήτηση δημιουργικής διεξόδου κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Με τα θέατρα κλειστά κατά τη διάρκεια του δεύτερου εγκλεισμού μου δόθηκε η ευκαιρία να ασχοληθώ με την πεζογραφία. Ο εκδότης των εκδόσεων “ΟΤΑΝ” Γρηγόρης Πλαστάρας διάβασε την τελική μορφή των διηγημάτων, του άρεσαν πολύ και έτσι ανέλαβε εξ ολοκλήρου την έκδοση.
Πρέπει να πω ότι όλη αυτή η ιστορία, η πρώτη θετική επαφή με το αναγνωστικό κοινό, όπως και η γνώμη κάποιων ανθρώπων που διάβασαν τα διηγήματα και εκτιμώ την κρίση τους, μου έδωσαν θάρρος για ένα επόμενο βήμα.
Πώς γεννήθηκε η «Νύχτα»;
Η “ΝΥΧΤΑ” γεννήθηκε κατά τη διάρκεια περιπάτων την περίοδο τού δεύτερου εγκλεισμού, μετά από το καθορισμένο μήνυμα στο κινητό άρχιζε η βόλτα στην παραλιακή του Παλαιού Φαλήρου. Κατά τη διάρκεια του περιπάτου ερχόταν η ιδέα, όταν επέστρεφα στο σπίτι ακολουθούσε η πρώτη καταγραφή.
Ωστόσο οι ιστορίες αυτές ήτανε μέσα μου, έτοιμες σχεδόν, μόλις τους δοθεί η ευκαιρία να εκφραστούν. Γι' αυτό προέκυψαν αβίαστα, αυθόρμητα, δίχως ιδιαίτερο κόπο.
Ο κόπος προήλθε λίγο αργότερα κατά την επεξεργασία προς ενιαίο ύφος, για την άμεση, ζωντανή και στρωτή γλώσσα τού εμπλουτισμού των εικόνων και τής δράσης.
Ο υπότιτλος ‘Αληθινές ιστορίες’ υποδηλώνει ότι έχετε ασχοληθεί με πραγματικά γεγονότα;
Θέλησα να αφηγηθώ αυτές τις ιστορίες όσο παράδοξες και αν είναι, λες και είναι αληθινές ιστορίες. Σε ένα βαθμό είναι.
Αιφνιδιάζοντάς σας ίσως, σχεδόν όλες οι ιστορίες ξεκινούν από πραγματικά γεγονότα, περιλαμβάνουν υπαρκτά πρόσωπα, υπαρκτές καταστάσεις, βιώματα, μνήμες, όνειρα και εφιάλτες εξίσου πραγματικά με την πραγματικότητα.
Και ξαφνικά απροσδόκητα, υπόγεια παρεισφρέει το όνειρο, το φανταστικό στοιχείο. Μήπως όμως και η φαντασία δεν είναι τόσο πραγματική όσο και αυτό που ονομάζουμε πραγματικότητα;
Είτε γράφοντας ένα βιβλίο, είτε σκηνοθετώντας μία παράσταση, είτε ερμηνεύοντας έναν ρόλο, θέλετε να μεταδώσετε κάποιο μήνυμα μέσα από την τέχνη σας και, αν ναι, ποιο είναι αυτό;
Η τέχνη που δεν θέλει να μεταδώσει κάτι, απλώς δεν είναι τέχνη. Πρωταρχικό στοιχείο του Έργου Τέχνης είναι το μήνυμα και μάλιστα ένα μήνυμα προς δοκιμασία.
Τα μεγάλα έργα Τέχνης ξεχωρίζουν ακριβώς σε αυτό το σημείο ότι το μήνυμά τους είναι διαρκές, αντέχει στο χώρο και στο χρόνο και αντικατοπτρίζει τις ανάγκες μιας εποχής και των ανθρώπων στο διηνεκές.
Στο θέατρο ο σκηνοθέτης αναγνωρίζει αυτό το μήνυμα που το έργο έχει καλά φυλαγμένο μέσα του. Μια πετυχημένη παράσταση κατορθώνει να φωτίσει τον πυρήνα του έργου και τα κρυπτογραφημένα του μηνύματα.
Στη “Νύχτα” θέλησα να μιλήσω για διάφορα θέματα. Πρωτίστως για τον εγκλεισμό. Το άπιαστο στον έρωτα και την αεναη αναζήτηση του ιδανικού, τα όνειρα και τους εφιάλτες, την ανησυχία για το μέλλον, την μοναξιά, τους φόβους μας, τους κρυφούς πόθους και τις ελπίδες.
Το βασικό μήνυμα της “ΝΥΧΤΑΣ” θα έλεγα πως στοιχειοθετείται στο “ Η φαντασία δεν φυλακίζεται”. Δίχως άλλο είναι η Ελευθερία.
Το γράψιμο είναι μοναχική υπόθεση, ενώ το θέατρο συλλογική. Σαν δημιουργός νιώθετε ότι υπάρχουν κοινά σημεία μεταξύ τους, ή ανήκουν σε δύο διαφορετικούς κόσμους;
Προσωπικά το Θέατρο ως Τέχνη συλλογική όπως λέτε και επικοινωνιακή σε όλες του τις φάσεις, από την προετοιμασία μέχρι την παράσταση, με απομακρύνει από τις αντικοινωνικές τάσεις που με διακατέχουν, τις τάσεις για φυγή και απομόνωση.
Το γράψιμο είναι μία πολύ καλή ευκαιρία να ξεφύγει κανείς από το θόρυβο και την βαβούρα των ηθοποιών και γενικώς τα ντεσιμπέλ του θεάτρου.
Αν ένας νέος καλλιτέχνης που τώρα ξεκινάει σας ζητούσε μία συμβουλή, τι θα του λέγατε;
“Γνώθι σαυτόν”. Μην κλαίγεσαι, μην μεμψιμοιρείς, μην αφήνεις κανένα να σε βάζει στην γωνία. Κανε τα όνειρα και την φαντασία σου πραγματικότητα. Μην κολλάς. Έχε αυτοπεποίθηση, μην έχεις θράσος. Και μην ξεχάσεις τις “Δέκα Εντολές”. Τέλος λάβε υπόψη σου ότι οι παραπάνω συμβουλές μπορεί και να σε καταστρέψουν.
Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;
Θα ήθελα να επαναλάβω τον μονόλογο του Hugo Claus “Ζιλ και η Νύχτα”. Είμαι προς αναζήτηση στέγης. Ετοιμάζω τον Κάσπαρ του Πέτερ Χάντκε, το οποίο και θα ανεβάσω όταν είναι έτοιμο.
Σχεδιάζω την επανάληψη του έργου του Χριστόφορου Χριστοφή “Ευριπίδης Μαινόμενος” σε κεντρική σκηνή της Αθήνας. Το έργο ανέβηκε και βιντεοσκοπήθηκε πριν λίγους μήνες με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και παρουσιαστηκε στους Δελφούς το καλοκαίρι.
Τέλος πάντων υπάρχουν πολλά σχέδια επί χάρτου κατά το επόμενο διάστημα. Θα δούμε ποια από όλα θα πραγματοποιηθούν “επί του πεδίου”, έκφραση που την ακούω συχνά εσχάτως.
Στη λογοτεχνία ετοιμάζω ένα μυθιστόρημα. Μια συγκλονιστική, πραγματική ιστορία κατά την διάρκεια τής Ιταλικής περιόδου στο νησί, που αν και δεν κατονομάζεται, είναι ολοφάνερο ότι είναι η Ρόδος.
Επίσης ένα κείμενο για το θέατρο είναι στο στάδιο τής επεξεργασίας, καθώς και δύο σενάρια για τον κινηματογράφο ελπίζοντας ότι θα γίνουν κάποτε ταινίες... “επί του πεδίου”.
Σας ευχαριστώ.
"ΝΥΧΤΑ"
... «Νυχτώνει. Ξέρω φοβάσαι...τους βλέπεις όλους αυτούς... τώρα που πέφτει το φως κι έρχεται η νύχτα, φοβούνται όπως εσύ. Αυτό τον τρόμο της νύχτας εγώ τον ζω από τα είκοσί μου και είμαι πενήντα. Τριάντα χρόνια τώρα ζω αυτό το ατέρμονο μονοπάτι της νύχτας».
Οι εκδόσεις ΟΤΑΝ παρουσιάζουν στο βιβλιοπωλείο ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ στις 16 Οκτωβρίου 2021 και ώρα 19:30, την πρώτη συλλογή διηγημάτων του σκηνοθέτη–ηθοποιού Νίκου Χατζηπαπά, με τίτλο «ΝΥΧΤΑ, Αληθινές ιστορίες».
Κεντρική ομιλήτρια θα είναι η Πόλυ Χατζημάρκου, Ιστορικός Τέχνης και Ευρωπαϊκού Πολιτισμού/Διοίκηση Πολιτιστικών Μονάδων.
Κείμενα θα διαβάσουν οι ηθοποιοί Λήδα Μανουσάκη και Κωνσταντίνος Χαρτοφύλης (μέλος της θεατρικής ομάδας «Πράξις»).
Θα ακολουθήσει συζήτηση και υπογραφή των βιβλίων.
Έγραψαν για τη "Νύχτα":
... Χαιρετίζω το βιβλίο του Νίκου Χατζηπαπά με τα οκτώ διηγήματα που συνθέτουν ένα υπερβατικό τοπίο μιας προσωπικής και ταυτόχρονα κοινής μυθολογίας. Με άξονα κεντρικό, τολμώ να πω, την αναζήτηση της αγάπης. Όχι της ρομαντικής αγάπης, αλλά εκείνης που καταξιώνει τον άνθρωπο, όχι ως μέτρο αξίας των πραγμάτων όπως διακήρυξαν οι σοφιστές, αλλά ως αξία καθολική, διαχρονική, τον ίδιο. Τα οκτώ αριστουργηματικά αφηγήματα, αληθινά κομψοτεχνήματα γραφής, μοιάζουν με μικρά αλαβάστρινα γλυπτά μιας ιδανικής ελληνιστικής εποχής, με έρωτες, νύμφες, σάτυρους, ψυχές καμόντων ολοζώντανες, να περνούν εμπρός μας.
Επισημαίνω το κορυφαίο, κατά τη γνώμη μου, διήγημα με τον τίτλο «Νύχτα» που έδωσε και το όνομα στην όλη συλλογή, διόλου υπερρεαλιστικό, που περιγράφει συγκλονιστικά το άσυλο - κολαστήριο των ψυχασθενών και ψυχικά πασχόντων της Λέρου, που ήταν μέχρι πριν λίγα χρόνια σε λειτουργία. Ένα πραγματικό «ταξίδι στην άκρη της νύχτας». Και όμως βγαίνεις λυτρωμένος από αυτό, κλείνοντας το βιβλίο. Τέτοια η δύναμη της τέχνης του.
Λεανδρος Πολενάκης
...Το εκτενέστερο (και ομότιτλο) διήγημα, προτελευταίο στη σειρά, συνιστά, κατά τη γνώμη μου, την πεμπτουσία της Νύχτας, συμπυκνώνοντας τις παραβολικές αιχμές και προεκτάσεις της συλλογής. Το ανέβασμα μιας παράστασης σ’ ένα φρενοκομείο, όπου η «πολιτισμένη» βιτρίνα κρύβει μια αλήθεια χειρότερη κι απ’ την κόλαση, γίνεται η αφορμή για μια καίρια φιλοσοφική/υπαρξιακή ανατομία της ζωής σε συνθήκες εγκλεισμού, μα και της θεατρικής πράξης αυτής καθαυτήν – αν όχι και της τέχνης γενικότερα, έτσι όπως συχνά εκλαμβάνεται από όσους δεν την κατανοούν, ούτε καν μπαίνουν στη διαδικασία να την προσεγγίσουν. Στον Σαίξπηρ, η τρέλα –όπως και η μεταμφίεση, ενίοτε οργανικό στοιχείο της απόδοσης ενός ρόλου– χρησιμεύει για κάλυψη και προστασία των κατατρεγμένων από τις περιστάσεις, ώσπου να βρουν το δίκιο τους. Στη ζωή, πόσες φορές δεν θεωρείται (άτυπα) τρελός όποιος, για οποιονδήποτε λόγο και με οποιονδήποτε τρόπο, δεν συμβαδίζει με τον συρμό; Και σ’ εκείνον, ωστόσο, η συλλογική υιοθέτηση και εφαρμογή μιας νοοτροπίας ή συμπεριφοράς μπορεί να φαντάζει σαν ομαδική παράκρουση. Ο αμοιβαίος, αντιπαραθετικός αυτός αντικατοπτρισμός αναδεικνύεται μέσα απ’ τη ζοφερά παραστατική περιγραφή ενός υπαρκτού –ή δυνητικά υπαρκτού– κολαστηρίου-παγίδας, προειδοποιητικής αλληγορίας για το πού οδεύουμε. Αν, δηλαδή, δεν έχουμε ήδη φτάσει.
Μάριον Χωρεάνθη
https://diastixo.gr/kritikes/ellinikipezografia/16935-nixta
...Έκπληκτος δηλώνω από αυτές τις αλλόκοτες ιστορίες με τις διπλές ανατροπές, τις επαναλήψεις και τις τεχνουργημένες αντιθέσεις.
Ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Νίκος Χατζηπαπάς διαθέτει μουσική παιδεία και σωματική αίσθηση του ρυθμού, έτσι που νιώθεις σαν να τον «ακούς» να υποδύεται τις ανάσες των λόγων (δικών του και ξένων). Μέσα από το τυπωμένο χαρτί διάστικτο από τα σύμβολα των στοιχείων ξαναζωντανεύει μια παράλληλη πραγματικότητα σχεδόν εφιαλτική, με τον πρωτόγονο φόβο της νύχτας να προεξέχει και με την «ανάσα» που δίνει η ανεξέλεγκτη φύση, όχι όμως και ο έρωτας, που είναι σχεδόν οπτικός και δεν πραγματώνεται σχεδόν ποτέ. Αυτό το εφηβικό στοιχείο σε συνδυασμό από μία «μεταφυσική» δικής του εμπνεύσεως δημιουργούν εκείνη την παράξενη αίσθηση θρησκευτικότητας για την οποία μίλησα στην αρχή.
Δρ Κωνσταντίνος Μπούρας
https://www.fractalart.gr/nychta-nikos-chatzipapas/
Απόσπασμα
... «Νυχτώνει. Ξέρω φοβάσαι... τους βλέπεις όλους αυτούς... τώρα που πέφτει το φως κι έρχεται η νύχτα, φοβούνται όπως εσύ. Αυτό τον τρόμο της νύχτας εγώ τον ζω από τα είκοσί μου και είμαι πενήντα. Τριάντα χρόνια τώρα ζω αυτό το ατέρμονο μονοπάτι της νύχτας. Αυτός δέκα, ετούτος σαράντα, αυτός πενήντα. Σε λίγο τα φώτα θα σβήσουν. Θα μείνουν ελάχιστα. Ίσα-ίσα να διαγράφονται οι σκιές μας στους τοίχους, στο ξερό χώμα, στα κελιά και τα αποχωρητήρια, οι σκιές μας, εμείς δηλαδή. Έλα πάμε μέσα. Θα ζήσεις το μεγαλείο της νύχτας στο άσυλο. Έτσι δεν θα μας ξεχάσεις ποτέ. Τη νύχτα οι περισσότεροι φοβούνται να κοιμηθούν. Περιμένουν άγρυπνοι να ανατείλει ο ήλιος για να μπορέσουν λίγο να ησυχάσουν. Να τους πάρει λίγο ο ύπνος για να αντέξουν. Τη νύχτα το άσυλο δεν ησυχάζει ποτέ. Θα δεις. Έλα, τρέμεις; Όλοι τρέμουν εδώ, δεν είσαι μόνος»...
...«Ακόμα τρέμεις;», είπε ο συνομιλητής. «Κάτσε εδώ σε αυτό το χωρίς σκεπάσματα κρεβάτι. Απόλαυσε τη νύχτα. Όσο και να κουραστείς δεν πρόκειται να κοιμηθείς. Ο τρόμος σε κυριεύει! Η παράσταση που αρχίζει έχει πολύ ενδιαφέρον, αυθεντικότητα όπως θα έπρεπε να είναι η τέχνη σου. Σου εγγυώμαι ότι είναι μία σπουδαία παράσταση, καθόλου πληκτική, δεν θα την ξεχάσεις ποτέ, μέχρι να πεθάνεις»...
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΝΙΚΟΣ ΧΑΤΖΗΠΑΠΑΣ
Γεννήθηκε στη Ρόδο και κατάγεται από την Όλυμπο της Καρπάθου. Από το 1972 ζει μόνιμα στην Αθήνα.
Σπούδασε θέατρο, κινηματογράφο και γραφικές τέχνες.
Το 1987 ίδρυσε το Μαγικό Θέατρο.
Το 1997 ίδρυσε το Helix Action Theatre.
Με παραστάσεις του έχει συμμετάσχει σε πολλά διεθνή φεστιβάλ και Ευρωπαϊκές Διοργανώσεις: Μεγάλη Βρετανία, Πολωνία, Μπελαρούς, Γαλλία, Ιταλία, Βουλγαρία, Σερβία, Κροατία, Κύπρο, Τουρκία, Αίγυπτο, Ινδία και Κίνα (31o Φεστιβάλ των Εθνών).
Την περίοδο 1991-1995 διετέλεσε Διευθυντής του Δημοτικού Περιφερειακού Θεάτρου Ρόδου.
Από το 1997 – 2000 συνεργάστηκε ως σκηνοθέτης στο Εθνικό Θέατρο. Συνεργάτης της Πειραματικής Σκηνής της Τέχνης Θεσσαλονίκης και πολλών Περιφερειακών Θεάτρων.
Από το 2009 διοργανώνει το International Street Theatre Festival στην Αθήνα.
Έχει υλοποιήσει το Ευρωπαϊκό πρόγραμμα Helidra και το Ευρωπαϊκό πρόγραμμα Kaspar Machine.
Εκπροσώπησε την Ελλάδα στο Πανευρωπαϊκό Νομαδικό Πανεπιστήμιο στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Θεάτρου του Aurillac στη Γαλλία, που πραγματοποιήθηκε το 2008.
Tο 2010 συμμετείχε ως προσκαλεσμένος στο Open Street International forum στο Fermo της Ιταλίας.
Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Υποψηφιότητας της Ρόδου για την Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2021.
Από το 2015 διοργανώνει το Φεστιβάλ Θεάτρου Βαλίτσας.
Έχει σκηνοθετήσει έργα των Σαίξπηρ, Μπεν Τζόνσον, Κρίστοφερ Μάρλοου, Μολιέρου, Κάρλο Γκολντόνι, Άντον Τσέχωφ, Φ. Γκαρθία Λόρκα, Σάμουελ Μπέκετ, Μπεθ Χένλυ, Μισελ Ντε Γκελντεροντ, Μάϊκλ Φρέην, Γιούκιο Μισίμα, Hugo Claus, Αριστοφάνη, Αισχύλου, Καζαντζάκη, Θεοτοκά, Ζιώγα, Μάτεσι, Μποστ, Σκούρτη, Κεχαΐδη, Μουρσελά, Λυμπεράκη, Ευθυμιάδη, Δωριάδη, Μοντσελέζε, Χουρμούζη, Χριστοφή κ.ά.
Είναι μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών και του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου.
Τα οκτώ διηγήματα της συλλογής “Νύχτα” αποτελούν το πρώτο του εγχείρημα στην πεζογραφία.
Το 1995 προηγήθηκε η ποιητική συλλογή “Μύθου Αφήγησις Τέλος” Εκδόσεις “Δωδώνη”.
