Άρης Μαραγκόπουλος: «Η συντροφικότητα είναι η βάση κάθε οράματος που επιζητεί έναν διαφορετικό κόσμο. Η συντροφικότητα όχι στο πλαίσιο της ιδιώτευσης, αλλά αντιθέτως, στην εμπλοκή της με το εκάστοτε κοινωνικό ζητούμενο».
Το βραβείο «Νίκος Θέμελης 2021» απένειμε το διαδικτυακό περιοδικό «Αναγνώστης» στον Άρη Μαραγκόπουλο για το μυθιστόρημά του «Φλλσστ, φλλσστ, φλλλσσστ» (Τόπος 2020) στις 23 Ιουνίου 2021.
Ομόφωνα η Κριτική Επιτροπή του περιοδικού συμφώνησε ότι, το μυθιστόρημα του Άρη Μαραγκόπουλου, με την Ιστορία και την Πολιτική –υπό ένα ανθρωπιστικό πρίσμα– στον σκληρό πυρήνα αλλά και στο φόντο της αφήγησής του, ανταποκρίνεται σε χαρακτηριστικές όψεις της πεζογραφίας του Νίκου Θέμελη (αναζήτηση συλλογικής ταυτότητας σε ρευστά ιστορικά περιβάλλοντα, συμπλοκή Ιστορίας, Λογοτεχνίας, Πολιτικής κ.λ.π.).
Την απονομή εκ μέρους της κριτικής επιτροπής τού «Αναγνώστη» έκανε ο κριτικός λογοτεχνίας Αριστοτέλης Σαΐνης.
Αυτή η βράβευση στάθηκε η αφορμή της συνάντησής μας με τον συγγραφέα και της τόσο ενδιαφέρουσας συζήτησης που είχαμε μαζί του.
Συνέντευξη στην Ευρυδίκη Κοβάνη
Φωτογραφία: Αλέξανδρος Κατσής
Κύριε Μαραγκόπουλε, συγχαρητήρια. Πώς αισθάνεστε για τη βράβευσή σας;
Αυτό που βραβεύτηκε είναι το «Φλλσστ, φλλσστ, φλλλσσστ» και ναι, χαίρομαι γι’ αυτό. Επειδή μ’ αυτό το βιβλίο είναι σαν να επιβραβεύεται η απαιτητική λογοτεχνία, αυτή που, κατά κανόνα, δύσκολα διαβάζεται, κρίνεται ή έστω, επισημαίνεται στις λίστες των ευπωλήτων.
Το μυθιστόρημά σας Φλλσστ, φλλσστ, φλλλσσστ είναι δυσοίωνα επίκαιρο και για το γεγονός ότι, μεταξύ άλλων, αναφέρεται σε μία γυναικοκτονία. Γιατί πιστεύετε ότι στις θεωρητικά «πολιτισμένες» κοινωνίες μας συνεχίζεται αυτή η αγριότητα απέναντι στις γυναίκες - και όχι μόνο;
Το μυθιστόρημα αυτό έχει πράγματι ως βαρυτικό κέντρο μια γυναικοκτονία. Η μυθοπλασία γύρω απ’ αυτό θέλει να δώσει το στίγμα της εποχής μας, το στίγμα του οιονεί ανδροκρατικού, καπιταλιστικού πολιτισμού μας. Οι κοινωνίες μας δεν είναι πολιτισμένες. Παραμένουν αμετάκλητα ανδροκρατικές, υποθάλπουν τον φασισμό και δι’ αυτού την έμφυλη βία. Ήδη στις αρχές του 19ου αιώνα ένας φωτισμένος διανοούμενος, ο Σαρλ Φουριέ (1772-1837), έγραφε:
«Κάθε κοινωνική πρόοδος χαρακτηρίζεται από την πρόοδο ως προς την ελευθερία των γυναικών, κάθε κοινωνική παρακμή χαρακτηρίζεται από την εξασθένιση της ελευθερίας των γυναικών. Όποτε η κοινωνία προοδεύει η διεύρυνση των δικαιωμάτων των γυναικών αποτελεί τον γενικό κανόνα.» Τι να πει κανείς. Σήμερα βρισκόμαστε πολύ πίσω κι απ’ τα χρόνια του Φουριέ.[1]
[1] Théorie des quatre mouvements et des destinées générales (1808-1841, στο Œuvres, I, εκδ. Les presses du réel, σειρά «L’écart absolu», 2009, σσ. 132-133. Πρβλ. και στο μυθιστόρημα Πολ & Λόρα, ζωγραφική εκ του φυσικού, σ. 38, 51, 59-61, 104, 184, 202, 334, 458.
Πώς εμπνευστήκατε την πλοκή της ιστορίας; Ξέρετε από την αρχή τι θα συμβεί ή οι ήρωές σας αποκτούν αυτονομία καθώς γράφετε;
Είχα σχεδιάσει τους ήρωες από την αρχή, τη σχέση μεταξύ τους και τα βασικά γεγονότα που θα τους εμπλέξουν σε στενότερη συνάφεια. Τα υπόλοιπα έγιναν μόνα τους. Συμβαίνει συχνότατα αυτό. Οι ήρωες προχωρούν αυτόνομα κι εσύ δεν έχεις παρά να τους ακολουθείς κρυφά και να καταγράφεις τις πράξεις τους.
Πιστεύετε ότι τα βιβλία μπορούν να αφυπνίζουν τους αναγνώστες, ίσως ακόμα και να αλλάζουν συνειδήσεις; Αν ναι, με ποιόν τρόπο;
Όχι τα βιβλία γενικώς. Μόνον όσα έχουν κάτι να αφηγηθούν κάτι ενδιαφέρον σε επίπεδο αισθητικής συγκίνησης, αναστοχασμού, περίσκεψης γύρω από τα πράγματα. Αυτά τα βιβλία προτείνουν στον καθένα αναγνώστη διαδρομές που, κάποτε, μπορεί να αποβούν καθοριστικές για τη ζωή του.
Πώς διαλέξατε αυτόν τον ασυνήθιστο τίτλο «Φλλσστ, φλλσστ, φλλλσσστ» και τι σηματοδοτεί;
Είμαι χειμερινός κολυμβητής καμιά τριανταριά χρόνια. Δεν υπάρχει πιο οικείος θόρυβος για μένα απ’ αυτό το ακατάπαυστο σκάσιμο του κύματος στην άκρη της θάλασσας. Φυσικά αυτή η ονοματοποιΐα στο μυθιστόρημα υποδηλώνει πολλά. Το πιο σημαντικό: η υπενθύμιση του αέναου χρόνου, το αδιάψευστο μέτρο της αιωνιότητας και άρα της εκ των πραγμάτων οφειλόμενης ταπεινότητας του ανθρώπου.
Πολιτική, ιστορία, επανάσταση, συντροφικότητα. Είναι τα αγαπημένα σας θέματα που συναντούμε στις ιστορίες σας. Ποιο από τα παραπάνω θεωρείτε ότι παίζει τον σπουδαιότερο ρόλο στην καλυτέρευση του κόσμου;
Η συντροφικότητα είναι η βάση κάθε οράματος που επιζητεί έναν διαφορετικό κόσμο. Η συντροφικότητα όχι στο πλαίσιο της ιδιώτευσης, αλλά αντιθέτως, στην εμπλοκή της με το εκάστοτε κοινωνικό ζητούμενο. Χωρίς αυτή την αλληλέγγυα σχέση ανάμεσα στα άτομα τίποτε δεν μπορεί να κατορθωθεί. Η ανθρωπιά πηγάζει από τη συντροφικότητα, κι η επανάσταση, αν τη δούμε στο μάκρος της ιστορικής εμπειρίας, είχε πάντα στο κέντρο της αναπτυγμένες συντροφικές σχέσεις. Έγραψα ένα ογκώδες μυθιστόρημα γύρω απ’ αυτό το θέμα: το Πολ και Λόρα, ζωγραφική εκ του φυσικού, δείχνει με ποιον τρόπο, γύρω από το τεράστιο ιστορικό γεγονός της Κομμούνας, αναπτύσσονται και συσπειρώνονται μύριες συντροφικές σχέσεις, και όχι μόνο εκείνες του Πολ Λαφάργκ και της Λόρα Μαρξ…
Πώς βιώσατε τους μήνες της καραντίνας; Πώς σας επηρέασε σαν συγγραφέα η πανδημία;
Η πανδημία είναι το πένθος της ελευθερίας, το πένθος των σχέσεων, το πένθος της δημιουργίας. Εγώ είμαι μεγάλος άνθρωπος, ξέρω να αντέχω τον εγκλεισμό, είμαι και μονήρης τύπος, αλλά δεν είμαι εγώ το θέμα. Το θέμα είναι οι νέοι άνθρωποι που η εξαναγκαστική διαδικτύωση τους εξοικείωσε με την καταστολή των ελευθεριών, τους απομόνωσε στα βαθιά νερά της αλλοτρίωσης από τη ζωή, τους απομάκρυνε από τη συντροφικότητα, από τον έρωτα, από το πάθος και τη δίψα ν’ αλλάξουν τον κόσμο τους.
Τι σας δίνει την αντοχή να παραμένετε πιστός στις ιδέες σας μέσα σε έναν κόσμο που φαίνεται ότι συνεχώς φτωχαίνει πνευματικά, οικονομικά και κοινωνικά;
Αυτό το αέναο Φλλσστ, φλλσστ, φλλλσσστ, δηλαδή η κίνηση του χρόνου προς τα εμπρός, η πεποίθηση που τη συνοδεύει ότι τίποτε δεν επιστρέφει προς τα πίσω, τίποτε, όλα είναι μπροστά, όλα μπορούν να γίνουν σπουδάζοντας προσεκτικά το παρελθόν αλλά κοιτάζοντας πάντα μπροστά – κατά τον περίφημο Angelus Novus του Κλέε όπως διαβάστηκε από τον Βάλτερ Μπένγιαμιν:
«Τα μάτια του είναι ορθάνοιχτα, το στόμα του ανοιχτό, τα φτερά του απλωμένα. Ιδού πώς μπορεί κανείς να απεικονίσει τον άγγελο της Ιστορίας. Το πρόσωπό του κοιτάζει προς τα πίσω, στο παρελθόν. Εκεί που εμείς αντιλαμβανόμαστε μια αλυσίδα γεγονότων, αυτός βλέπει μια και μόνη καταστροφή που συσσωρεύει το ένα ερείπιο πάνω στο άλλο και τα σωριάζει στα πόδια του. Ο άγγελος θα ήθελε να μείνει, να αφυπνίσει τους νεκρούς και να επαναφέρει τα συντρίμια στη ζωή. Αλλά μια θύελλα έρχεται από τον Παράδεισο· μπλέχτηκε με τόση δύναμη μες στα φτερά του που ο Άγγελος είναι αδύνατον να τα κλείσει. Δεν μπορεί να αντισταθεί στη θύελλα. Τον σπρώχνει στο μέλλον στο οποίο έχει γυρισμένη την πλάτη, ενώ μπροστά του ο σωρός τα συντρίμμια συνεχίζει να ορθώνεται προς τον ουρανό. Αυτή η θύελλα είναι ό,τι ονομάζουμε πρόοδος» [2]
[2] Βάλτερ Μπένγιαμιν, «Theses on the philosophy of History», στο Essays and Reflections, επιμέλεια και εισαγωγή Άννα Άρεντ, εκδ. Schocken books, Nέα Υόρκη, 1969, σ. 257-258, δική μου απόδοση.
Τι σας απογοητεύει; Τι σας γεμίζει χαρά;
Με απογοητεύει η απραξία, η νωχέλεια, η αδράνεια, η αναισθησία, ο ζαμανφουτισμός, όλο αυτό που συνοψίζεται στην αισχρή κουλτούρα του anything goes…
Χαρά εισπράττω από όλα τα μικρά πράγματα που συμβαίνουν γύρω μας: ένα λουλούδι που σκάει, το απροσδόκητο θάρρος ενός μικρού παιδιού, η πρωτοβουλία μιας ομάδας εφήβων να φτιάξουν κάτι που υπερβαίνει τον κόσμο των κινητών, οι πρώτες μέρες της άνοιξης, ένα όμορφο βότσαλο στη θάλασσα, το φουστάνι μιας γυναίκας που ανεμίζει στον αέρα…
Εάν κάποιος νέος που θέλει να ασχοληθεί με την συγγραφή σήμερα ζητούσε τη συμβουλή σας, τι θα του λέγατε;
Διεκδικείτε, ζητάτε πάντα πιο πολλά, δουλεύετε, μην κολακεύετε δεξιά αριστερά. Τα likes δεν συγκροτούν κριτική. Δουλεύετε μόνο.
O ΑΡΗΣ ΜΑΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ γεννήθηκε στην Αθήνα το 1948. Έχει εκδώσει γύρω στα είκοσι βιβλία πεζογραφίας, κριτικής και τέχνης και πάνω από δέκα μεταφράσεις (από τα γαλλικά και τα αγγλικά).
Γράφει τακτικά κριτική σε θέματα κουλτούρας, ιδεών και πολιτισμού στoν έντυπο και στον ηλεκτρονικό Tύπο (βλ. σχετικά το δοκίμιο πολιτισμικής θεωρίας Πεδία Μάχης Αφύλακτα, Α΄ έκδ. Τόπος 2014). Είναι ιδρυτικό στέλεχος των εκδόσεων Τόπος.
Mερικά από τα πιο γνωστά βιβλία του: Ulysses, Oδηγός Ανάγνωσης (χρηστική ανάγνωση του Ulysses του Τζέιμς Τζόις, Γ' 'εκδ. Τόπος 2010). Giacomo Joyce του Τζέιμς Τζόις (Πρόλογος, Απόδοση, Ερμηνευτικά Σχόλια, Τόπος 2018). Τα Δεδομένα της Ζωής μας (επιστολική νουβέλα, Α' έκδ. Ελλ. Γράμματα 2002, B' Tόπος 2015). True Love (νουβέλα, Α΄ έκδ. Τόπος 2008).
Οι πολιτικές μυθοπλασίες H Μανία με την Άνοιξη (Α' έκδ. Ελληνικά Γράμματα 2006, Β' αναθεωρημένη, Τόπος 2009), Το Χαστουκόδεντρο (Α΄ έκδ. Τόπος 2012), Πολ και Λόρα, ζωγραφική εκ του φυσικού (Α' εκδ. Τόπος 2016) συγκροτούν μια άτυπη τριλογία όπου κυριαρχεί ως κοινό θέμα: η συντροφική ζωή που ασφυκτικά πολιορκείται από την εποχή της και απεγνωσμένα της αντιστέκεται.
Τελευταίο μυθιστόρημα του συγγραφέα: Φλλσστ, φλλσστ, φλλλσσστ (Τόπος, 2020).
Ο συγγραφέας έχει εκδώσει επίσης φωτογραφικά λευκώματα όπως: Αγαπημένο Βρωμοδουβλίνο (τζοϊσική περιήγηση στο Δουβλίνο, Α' έκδ. Κέδρος 1997), Pωσία, 100 Xρόνια (Α΄ έκδ. Pιζάρειο Ίδρυμα / Ίδρυμα Σ. Nιάρχου, 2002), Η άλλη Ελλάδα 1950-65 (με υλικό από το αρχείο Κ. Μεγαλοκονόμου, Α΄ έκδ. Τόπος 2007, Β' Τόπος 2018), Αυτόπτης φωτομάρτυρας στην οδό των ονείρων (με υλικό από το αρχείο Τάκη Πανανίδη, Α΄ έκδ. Τόπος 2013).
Δύο φορές έχουν επιλεγεί μυθιστορήματά του στη βραχεία λίστα των κρατικών βραβείων λογοτεχνίας (2002, Αγάπη / Κήποι / Αχαριστία. 2016, Πολ & Λόρα, ζωγραφική εκ του φυσικού).
Στo μυθιστόρημά του Φλλσστ, φλλσστ, φλλλσσστ έχει απονεμηθεί το βραβείο «Νίκος Θέμελης» του διαδικτυακού περιοδικού Αναγνώστης (23/06/2021).
